NASZ PATRON

JAN BRZECHWA

1900-1966

Przez odpowiednią literaturę dla dzieci kształtuje się smak przyszłego czytelnika, któremu toruje się drogę do wielkiej poezji, do literatury klasycznej.

JAN BRZECHWA

 

---

Krótki życiorys Jana Brzechwy

     Jan Brzechwa (właściwie Jan Wiktor Lesman) urodził się 15 sierpnia 1900 roku w Żmerynce na Podolu. Jego ojciec był inżynierem, matka nauczycielką języka francuskiego. W dzieciństwie kilkakrotnie zmieniał miejsce zamieszkania. Do gimnazjum uczęszczał kolejno w Kijowie, Warszawie i Piotrogrodzie.

     W 1918 roku rodzina Lesmanów na stałe powróciła do Polski. Poeta przerwał więc studia medyczne w Rosji, a rozpoczął naukę na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Jako student pod pseudonimem Szer-Szeń pisał teksty kabaretowe dla kabaretów Czarny Kot, Sfinks i Qui Pro Quo. Zaliczano go do poetów tej miary co Tuwim, Hemar i Słonimski, a jego piosenki śpiewała sama Hanka Ordonówna. Wydał wówczas kilka tomików poetyckich („Oblicza zmyślone” 1926, „Talizmany” 1929, „Piołun i obłok” 1935). Zgodnie z wykształceniem pracował jako prawnik, specjalista w dziedzinie prawa autorskiego. „Lata życia Jana Brzechwy (1900-1966) (jak pisze A. Szóstak), to epoka obfitująca w wiele przełomowych wydarzeń historycznych... Nie historia będzie jednak główną bohaterką utworów Brzechwy, lecz ludzie, których ze znawstwem psychologa i talentem Gogola i Czechowa w nich portretuje”.

     W 1937 roku poeta publikuje I tom wierszy dla dzieci, w 1938 r. pojawiają się „Brzechwa dzieciom", „Bajki i baśnie”, „Sto bajek”, „Kaczka dziwaczka”. Zbiory wierszy dla dzieci zaskakują świeżością pomysłów, skrzą się dowcipem i radością. Po nich pojawiają się „Ptasie plotki”, „Na wyspach Bergamutach”, „Opowiedział dzięcioł sowie”, a później „Akademia Pana Kleksa” i inne. To właśnie utwory dla dzieci przyniosły mu prawdziwą sławę. Wywołują one do dziś uśmiech i radość na twarzach najmłodszych, pobudzają wyobraźnię, nie moralizują, lecz uczą i bawią. Wiele z tych utworów ma podwójnego adresata (jak pisze A. Szóstak) - „dziecko i dorosłego; kapitalne poczucie humoru, celne charakterystyki postaci i środowiska, bardzo wnikliwie ujęte realia społeczno-obyczajowe to poziomy odczytania utworów Brzechwy dostępne dla czytelników, którzy dawno już wyrośli z krótkich spodenek”.

     W latach 60 pojawiły się u poety problemy ze zdrowiem. Zmarł 2 lipca 1966 roku. Współcześni mu twierdzili, że był człowiekiem dobrym i pogodnym. Nigdy nikomu nie wyrządził żadnej krzywdy. Magdalena Samozwaniec napisała: „Niepowtarzalną indywidualnością był Jan Brzechwa. (...) Jakżeż ten piękny człowiek umiał żyć i jak kochał życie do ostatniej chwili swego istnienia. Nie było w całej Polsce jednego człowieka, który by na Janka powiedział cokolwiek złego. Był kochany nie tylko przez dzieci, dla których pisał te swoje niezrównane bajki, ale przez nas wszystkich. Roztaczał wokół siebie urok i czar”.

Jan Brzechwa, wśród dzieci ze szkoły w Błoniu, Warszawa, 1963, fot. Wieslaw M. Zielinski / East News

Twórczość:

Fragment wiersza „Ręce i nogi”
(...) Mam dwie nogi i dwie ręce, Wcale nie chciałbym mieć więcej, Bo określa właśnie to, Co jest co, i kto jest kto.
Stąd wiadomo, żem nie krowa, Żem nie kret, nie sowa płowa, Żem nie wąż, nie kot, nie żubr.
Stąd się właśnie pewność bierze, Że nie jestem ptak ni zwierzę, Tylko człowiek, starszy pan, Który zwie się - Brzechwa Jan.

•    1926 - Oblicza zmyślone

•    1937 - Tańcowała igła z nitką

•    1938 - Kaczka Dziwaczka

•    1946 - Akademia Pana Kleksa

•    1946 - Ptasie plotki

•    1946 - Pan Drops i jego trupa

•    1948 - Na wyspach Bergamutach

•    1948 - Opowiedział dzięcioł sowie

•    1948 - Przygody rycerza Szaławiły

•    1951 - Uczymy się chodzić

•    1953 - Teatr Pietruszki

•    1953 - Wagary

•    1957 - Magik

•    1958 - Wyssane z palca

•    1958 - Sto bajek

•    1961 - Podróże pana Kleksa

•    1964 - Śmiechu warte

•    1965 - Od baśni do baśni

•    1965 - Tryumf pana Kleksa

Nagrody:

•    1954 - nagroda miasta Katowic

•    1956 - nagroda Prezesa Rady Ministrów

•    1965 - nagroda I stopnia Ministra Kultury i Sztuki

Brzechwa w piosenkach:

•    1995 - Grzegorz Turnau: To tu, to tam – teksty utworów „W prowincjonalnym małym mieście” i „Marta”

•    1997 - Grzegorz Turnau: Tutaj jestem – teksty utworów „Wzdłuż ulic”, „24 smutki”, „Niebo i ziemia” i „Słowicza”

•    2012 - Le Moor: – tekst utworu „Taktowne umieranie”

Źródła danych:

• https://biografia24.pl/jan-brzechwa/
• https://culture.pl/pl/tworca/jan-brzechwa
• http://pl.wikipedia.org/wiki/Jan_Brzechwa